4 bin yıllık tarihin ilk müşteri şikayeti! ‘Beni hor gördüğün için sana acı çektireceğim’
Derleyen: Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Yaklaşık 3 bin 770 yıl önce, Nanni adında hoşnutsuz bir tüccar, ters giden bir işlemle ilgili sıkıntılarını dile getirerek, Ea-nāṣir adında bir Babilli olan ve vicdansız olduğu iddia edilen tüccara dert yandı. Tüm bunlar antik Ur kentinde (günümüz Irak’ında) gerçekleşmiş olsa da, bu şikâyet, şaibeli finansal anlaşmalar, düşük kaliteli ürün ve ciddi müşteri hizmetleri eksikliği iddialarıyla modern tüketiciler arasında yankı buldu. Öyle ki, şikayet mektubu dünyanın en eski şikayet mektubu olarak Guinness Dünya Rekoru’na sahip ve Nanni’nin dört bin yıl önceki şikayetleri şu anda internette bir dizi çizgi roman ve derinlemesine karşılaştırmaya ilham kaynağı oldu.
HEM BAKIRLARI KALİTESİZDİ HEM BORCU VARDI
Ünlü tablet yaklaşık bir asır önce Ur’da, ünlü arkeolog Sir Leonard Woolley liderliğindeki bir keşif gezisi sırasında, küçük kil tabletler üzerine çivi yazısıyla kaydedilmiş bir dizi iş belgesi de dahil olmak üzere, Ea-nāṣir’in evi olabilecek yeri ortaya çıkardığında keşfedildi. Bunların arasında Nanni’nin şikâyeti de vardı. M.Ö. 1750 yılına tarihlenen avuç içi büyüklüğündeki tablet, o dönemde antik Mezopotamya’da konuşulan dil olan Akadca yazılmıştı. Tablet bugün British Museum koleksiyonlarının bir parçası.
Nanni tarafından yazdırılan mektupta Ea-nāṣir, kaliteli bakır külçeleri vadedip sonra da anlaşmayı yerine getirmediği için eleştiriliyordu. Nanni tüccarın düşük kaliteli bakır gönderdiğinden, kendisine ve elçisine hor davrandığından ve parasını aldığından şikâyet etti. Üstelik görünüşe göre Nanni’nin ona bir miktar gümüş borcu vardı.
‘BENİ HOR GÖRDÜĞÜN İÇİN SANA ACI ÇEKTİRECEĞİM’
Nanni’nin iddiasına göre, Nanni’nin ulağı bakırın kalitesini Ea-nāṣir’le tartışmaya çalıştığında kovuldu. Ea-nāṣir “Almak istiyorsan al, almak istemiyorsanız gidin!” demişti. Nanni hem düşük kaliteli bakıra hem de tüccarın yardımcısına davranışına çok öfkelendi. “Burada sizden kaliteli olmayan hiçbir bakırı kabul etmeyeceğim” diye öfkeyle sözlerini tamamladı ve şu ifadeleri kullandı:
“Külçeleri… kendi bahçemde tek tek seçip alacağım ve beni hor gördüğünüz için size karşı reddetme hakkımı kullanacağım. Beni hor gördüğün için sana acı çektireceğim!”
Anlaşıldığı üzere, tüccardan şikâyetçi olan tek kişi Nanni değildi. British Museum’da da Ea-nāṣir’in çarpık bakır ticaretine dair daha fazla kanıt bulunuyor. Bir başka tablette, Imgur-Sin adında biri Ea-nāṣir’e “Niga-Nanna’ya iyi bakır aktar… Ona iyi bakır ver ki üzülmeyeyim! Yorgun olduğumu bilmiyor musun?” demişti. Tüccarın kalitesiz ürünlerle ilgili ünü belli ki Ur’da da yayılmıştı. Nar-am adlı bir tüccar, bakır tüccarına gönderdiği bir başka yazıda şu talepte bulundu: “(Nar-am’ın ulağı Igmil-Sin’e) çok iyi bakır ver! Umarım elinizdeki bakır tükenmemiştir.“
‘ELEŞTİREL OLMAYIN’
Şikayetle kuşatılmış Babilli tüccarın bir notu da günümüze ulaştı, bu not da bakırın neden olduğu dramla doluydu. Mektupta Ea-nāṣir, Šumum-libši adında bir adama ve bir bakırcıya, iki adam kayıp bir metali aramak için yanlarına geldiğinde aşırı tepki göstermemelerini, “Eleştirel olmayın korkmayın!” diye ifade etmişti.
Nanni’nin şikayet ettiği bakır aletler, kaplar ve çatal bıçak takımları gibi günlük eşyalarda kritik bir kullanıma sahipti ve bu nedenle Bronz Çağı Mezopotamyası’nda önemli bir metaydı. O dönemde Ur, Basra Körfezi’nde yer alan güçlü bir Sümer şehir devletiydi ve geniş bir ticaret ağının önemli bir merkeziydi. Ancak Ur metal zengini olmadığı için tüccarların bakırı 600 milden daha uzakta, bugün Bahreyn olarak bilinen adadaki Dilmun’da aramak zorunda kalıyorlardı.
Bu pahalı yolculuğu karşılayabilmek için tüccarlar bir araya gelerek denizaşırı bir bakır alımını finanse edip her biri gümüş ve susam yağı gibi başka mallar şeklinde sermaye koyardı. Bu özel girişimler daha sonraSI bakırı satar, geliri aralarında paylaşır ve saraya ve (muhtemelen) tapınaklara ondalık ve vergi öderlerdi. Nanni şikayetinde saraya 1080 pound bakır ödendiğinden bahsediyor ki bu da Sümer kraliyetinin aldığı ondalıkların bir kanıtıydı.
